२०८१ मा विश्वमा भयो उथलपुथल

काठमाडौं : २०८१ साल नेपालको लागि राजनीतिक अस्थिरता, सामाजिक तनाव, र सुरक्षा चुनौतीको वर्ष हुँदा विश्वमा युद्ध, प्रविधिको युद्ध भने विश्वमा युद्ध, प्रविधिको तीव्र विकास, र भू-राजनीतिक ध्रुवीकरणको वर्ष बन्यो। इजरायल-हमास युद्धमा बेपत्ता भएका विपीन जोशी अझै रिहा हुन सकेनन् । अमेरिकी राष्ट्रपतिमा डोनल्ड ट्रम्प निर्वाचित भएपछि नेपाल लगायतका मुलुकलाई दिँइदै आएको आर्थिक सहयोग कटौती भयो । २०८१ सालमा विश्व जगतमा के त्यस्ता घटना भए जसको प्रभाव नेपालमा पनि पर्योि ? यो हेरौं ।

२०८१ सालले विश्वलाई पुनः एकपटक अस्थिरता, परिवर्तन र नयाँ सम्भावनाको सङ्केत दिए । भूराजनीतिक तनाव, प्रविधिमा क्रान्तिकारी विकास, मौसमसम्बन्धी आपतकाल, सामाजिक आन्दोलन र कूटनीतिक वार्ताहरूले यो वर्ष ठूलै हलचल पैदा गर्यो् ।

प्राकृतिक विपत्तिको कहर

२०८१ सालमा विश्वभर विनाशकारी प्राकृतिक घटना भयो। ब्राजिल, इन्डोनेसिया, स्पेन, र केन्यामा विनाशकारी बाढीले ठूलो तबाही मचायो। पपुवा न्यूगिनीमा पहिरोमा परेर ६ सय भन्दा बढीको मृत्यु भयो। डढेलो र समुद्री आँधीले पनि जनजीवनलाई तहसनहस पार्यो । यी घटनाले जलवायु परिवर्तनको समस्यालाई सम्बोधन गर्नुपर्ने तत्कालीन आवश्यकता अझै बढी उजागर गर्योय ।

राजनीतिक परिवर्तनको वर्ष

२०८१ सालमा विश्वभर ८० देशमा निर्वाचन सम्पन्न भए। चार अर्ब मानिस राष्ट्रिय, क्षेत्रीय र स्थानीय सरकारको छनोटमा सहभागी भए। प्रमुख परिवर्तनहरूमध्ये बेलायतमा लेबर पार्टीका केयर स्टार्मरले १४ वर्षपछि कन्जरभेटिभ पार्टीलाई सत्ताबाट हटाए। फ्रान्स, जर्मनी, र श्रीलंकामा पनि सत्तारूढ सरकारले पराजय भोग्यो। फ्रान्समा राजनीतिक उथलपुथलका बिच राष्ट्रपति इमानुएल म्याक्रोनले मध्यमार्गी नेता फ्रांस्वा बाइरुलाई देशको नयाँ प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त गरे । श्रीलंकामा वामपन्थी नेता अनुरा कुमारा दिशानायके नयाँ राष्ट्रपति निर्वाचित भए । ७५ वर्षसम्म श्रीलंकाको शासन सत्ताको वरिपरि रहेकाहरुलाई रोकेर दिशानायकेलाई राष्ट्रपति बनाइयो । भारतमा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले तेस्रो कार्यकाल सुरु गरे। बंगलादेशकी प्रधानमन्त्री शेख हसिना सत्ताबाट बाहिरिइन् र भारतमा शरण लिइन्। नोबेल पुरस्कार विजेता तथा अर्थशास्त्री मुहम्मद युनुसको नेतृत्वमा अन्तरिम सरकारले काम गरिरहेको छ ।

मध्यपूर्वमा उथलपुथल

मध्यपूर्वमा २०८० सालबाट सुरु भएको इजरायल–हमास युद्धले २०81 भरि प्रभाव छोड्यो। पटकपटक युद्धविराम हुँदा पनि नेपालका विपीन जोशी रिहाइ भएनन् । इजरायलले हमासका मुख्य नेताहरूलाई समाप्त गर्दै गाजामा सैन्य दबाब बढायो। सिरियामा बशर अल-असदको सरकार १३ दिनको विद्रोहमा पतन भयो। हयात तहरिर अल-शाम (एचटीएस) समूहले देशको प्रमुख सहरहरू नियन्त्रणमा लिए। इरान र इजरायलबीच प्रत्यक्ष द्वन्द्व सुरु भयो, जसले मध्यपूर्वमा थप अस्थिरता निम्त्यायो।

अमेरिकामा चुनाव र नेतृत्व परिवर्तन

अमेरिकामा सम्पन्न राष्ट्रपतीय चुनावमा ट्रम्पले उपराष्ट्रपति कमला ह्यारिसलाई पराजित गर्दै दोस्रो कार्यकालका लागि ह्वाइट हाउस फर्किए। ट्रम्पले ओभल अफिसमा युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोदीमिर जेलेन्स्कीलाई स्वागत गरे। यो भेटवार्ता निकै चर्चित बन्यो, किनभने ट्रम्पले अघिल्ला पदावधिमा युक्रेनसम्बन्धी टिप्पणीहरू गरेका थिए जसले द्वन्द्वको दिशामा असर पार्ने सम्भावना थियो। भेटमा ट्रम्पले युक्रेनलाई “संयुक्त राष्ट्रसंघीय निगरानीअन्तर्गत” सीमित सहायता दिने प्रस्ताव गरेका थिए, जसमा जेलेन्स्कीले कूटनीतिक शैलीमा असहमति जनाएका थिए। पछिल्लो रिपोर्टअनुसार, दुबै पक्ष ‘war fatigue’ अर्थात् युद्ध थकाइको अवस्थाबाट निस्कन वैकल्पिक समाधानको खोजीमा छन्। यो वार्ताले युक्रेन युद्धको भावी दिशा निर्धारण गर्न सक्छ।

ट्रम्पको नीतिको नेपालमा असर

ट्रम्प प्रशासनको बजेट कटौतीको नीतिले नेपाल पनि प्रभावित भयो । अमेरिकाले नेपाल, भारत, बंगलादेशलगायत कयौँ देशलाई दिँदै आएको आर्थिक सहायता रोक्ने निर्णय गरेको हो । वित्तीय संघीयताको नाममा अमेरिकाले नेपाललाई २ करोड डलर सहायता दिँदै आएकोमा यो रकम रोकिएको छ। यस्तै, जैविक विविधता संरक्षण प्रयासका लागि दिँदै आएको १ करोड ९० लाख डलरको सहयोग पनि बन्द भयो । नेपालले पाउँदै आएको २ करोड डलरको वित्तीय संघीयता सहायता र १ करोड ९० लाख डलरको जैविक विविधता संरक्षण सहयोग बन्द गरिने निर्णयले नेपालमा प्रत्यक्ष असर पुग्यो ।

अन्तरिक्ष अन्वेषण र प्राविधिक उपलब्धि

जापानी यान SLIM ले चन्द्रमाको नयाँ क्षेत्रको अन्वेषण गर्योण। भारतको चन्द्रयान–३ ले चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा सफल अवतरण गर्दै नयाँ रेकर्ड बनायो। चीनले चन्द्रमाबाट माटोको नमुना पृथ्वीमा ल्यायो। अमेरिकी अन्तरिक्षयात्री सुनिता विलियम्स अन्तर्राष्ट्रिय स्पेस स्टेसनबाट फर्किन सफल भइन् ।

२०८१ साल विश्व राजनीति र नेपालमा पारेको प्रभावका कारण बिर्सन नसकिने वर्ष बन्यो। प्रकृतिले विश्वलाई झकझकाइरह्यो भने राजनीतिले दुनियाँ हल्लाइरह्यो, अनि युद्ध र द्वन्द्वको असर नेपालमा पनि पर्योई । कहिले असहज परिस्थितिहरू त कहिले चमत्कारी उपलब्धिहरू—सबैको मिश्रणले यो वर्षलाई गजबको बनायो। अब २०८२ नयाँ सपना, नयाँ सम्भावना, र चुनौतीहरूको भारी लिएर ढोकामा उभिएको छ। जति समस्या भए पनि, जति खड्किए पनि, मान्छेको इच्छाशक्ति र प्रगतिप्रतिको जाँगरलाई कसैले रोक्न सक्दैन। अब सन् २०८१ ले विश्वलाई कता मोड्छ। त्यो वर्षारम्भसँगै थाहा हुँदै जाला ।